Denken en voelen

Er heerst een virus. Alle informatie erover hebben we nog niet. Hoe het zich gedraagt, waardoor het zich verspreidt en hoe het zich laat remmen, weten we nog niet precies. En ook al weten we nog niet alles, we volgen toch de weg van het hoofd en van het denken. Filosoof René Descartes (1595-1650) zei het ooit: “Ik denk dus ik ben”. En daar koersen we al heel lang op. En nu in deze virussituatie, wordt pijnlijk duidelijk hoe gebrekkig de weg van het hoofd is. Ten eerste weten we nog lang niet alles, dus beslissen we vanuit gebrekkig inzicht. Ten tweede zijn wij als mensen veel meer dan hoofd en denken alleen. We kiezen voor maximale controle zegt het hoofd, maar wat brengt zo’n weg teweeg? En hoe beïnvloed onze angst (ons gevoel) het denken in deze tijd?

Een heel simpel voorbeeld van dit koersen op het hoofd is het afsluiten van alle openbare toiletten sluiten. We zijn niet alleen ons denken, we zijn ook een lichaam, met functies van voedsel inname en afval uitscheiding. Als we moeten, dan moeten we. We kunnen onze biologie niet uitzetten door een besluit van ons hoofd.

We zijn een samenspel van hoofd, denken, lichaam, gevoel. We zijn veel groter en dieper dan alleen maar ons denken. Maar in deze crisis houden we geen rekening met ons gevoel en onze biologie. Onze biologie kunnen we ondersteunen, door gezond te leven en voldoende voedingstoffen, vitaminen, mineralen in te nemen. Onze biologie kunnen we ondersteunen door voldoende te bewegen en stress af te wisselen met ontspanning. Onze weerstand is beïnvloedbaar als we rekening houden met onze biologie. Maar daar hoor je niets over op het pad van het hoofd.

We zijn gevoel, we zijn sociaal, we hebben instincten en we hebben contact nodig. Maar daar is geen plek voor op het pad van het hoofd. Filosoof Martin Buber (1878-1965) zei “alle werkelijke leven is ontmoeting”. En dat werkelijke leven hebben we dicht gegooid, net als de openbare toiletten. We doen net of het meest belangrijke gewoon door een besluit uitgeschakeld kan worden.

Dus we houden elkaars handen niet meer vast. We dansen niet meer samen. We kussen elkaar niet. We leggen bij verdriet en afscheid geen hand op elkaars schouder. We houden afstand. En we worden bang voor elkaar en voor het leven en voor onszelf. Wat dit doet met onze gezondheid als mens en als samenleving, nemen we niet mee in de besluiten van het hoofd.

De denkers zeggen, wat je denkt bepaalt wat je voelt. Als je anders denkt, zul je je anders voelen. Maar het is precies andersom, wat je voelt bepaalt wat je denkt. Je gevoelens (juist ook je onbewuste gevoelens) kleuren je denken in. Je denkt dan dat je rationeel handelt, terwijl je koerst vanuit je angst.

Wat we niet bespreken in deze virustijd is onze angst voor ziek worden en onze angst voor de dood. Onze angst om mensen van wie we houden te verliezen. Onze angst om los te laten. Wat we niet bespreken is de pijn die we ervaren door het gebrek aan nabijheid en contact. Wat we niet kunnen accepteren is dat sommige mensen gewoon vatbaarder zijn voor het virus zonder dat ze er iets aan kunnen doen en hoe machteloos dat voelt. Dat anderen kwetsbaarder zijn omdat ze al jarenlang hun gezondheid ernstig verwaarloosd hebben en geen rekening hielden met de behoeften van hun biologie. Dat weer anderen een harde dreun krijgen omdat ze oud zijn en daardoor breekbaar. Dat sommigen zo oud en kwetsbaar zijn dat een virus de laatste zet geeft, welk virus dan ook. We erkennen niet hoe bang we zijn, en hoe irrationeel we kunnen worden als we ons niet bewust zijn van die angst. We praten niet over de kostbaarheid van menselijk contact, dat nabijheid en aanraking een levensbehoefte is net als water en voedsel en lucht.

We geven het gevoel steeds maar weer dezelfde rol in ons levensverhaal, de rol van de Assepoester. In werkelijkheid is het gevoel de prinses, maar we behandelen haar als het sloofje. Ze moet wel alles doen, maar krijgt geen erkenning, en naar haar behoeften wordt niet gevraagd. Ze is het Koninklijke en het meest hoogstaande, maar ze zit gevangen in een positie van minderwaardigheid.

Misschien is dit wel de tijd voor de erkenning van het belang van ons gevoel. Misschien moet het zo vastlopen dat we Descartes “ik denk dus ik besta”, nu eindelijk omruilen voor Buber’s “alle werkelijke leven is ontmoeting”.

Misschien moeten we onze biologie, onze lichamelijkheid en ons gevoel meenemen in het bepalen van onze koers. En niet alleen in deze crisis, maar altijd en overal.

Want er is iets groters en diepers in het spel dan je aan de oppervlakte van het denken kunt aflezen. Laten we onze hoofden weer verbinden met ons lichaam. Ons gevoel met ons denken. Onze intuïtie met onze ratio. Onze instincten met onze wilskracht. Laten we weer één geheel worden. In onszelf en met elkaar. Dit virus confronteert ons met waar “de verbinding” verbroken is. Laten we de verbinding herstellen.

Assepoester, wil je met me trouwen?

Saskia de Bruin